YALPI INVESTITSIYALAR OQIMINI BOSHQARISHDA DAVLAT VA XUSUSIY SEKTOR O‘RTASIDAGI STRATEGIK HAMKORLIK
Zamonaviy iqtisodiy taraqqiyotning asosiy harakatlantiruvchi kuchlaridan biri – bu kapital qo‘yilmalarning hajmi, sifati va ularning samarali boshqaruv tizimidir. Investitsiya oqimlari nafaqat iqtisodiy o‘sish sur’atlariga, balki sanoatning modernizatsiyasi, infratuzilmaviy loyihalarning amalga oshirilishi, innovatsion faoliyatning jadallashuvi va yangi ish o‘rinlarining yaratilishiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, yalpi investitsiyalar oqimini izchil va samarali boshqarish har bir davlatning iqtisodiy siyosatidagi muhim yo‘nalishlardan biriga aylangan.
O‘zbekiston iqtisodiy rivojlanishida so‘nggi yillarda investitsiyaviy faollik sezilarli darajada oshgani kuzatilmoqda. Jumladan, 2017–2024-yillar davomida yalpi investitsiyalar hajmi bir necha baravarga ortdi, chet el investitsiyalari ulushi kengaydi, mahalliy investorlar uchun esa qulay institutsional va fiskal muhit yaratildi. Bu esa iqtisodiyotni tarkiban diversifikatsiyalash, resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish va infratuzilmani rivojlantirishga zamin yaratdi.
Mazkur jarayonda davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi strategik hamkorlik alohida e’tiborga molik omil sifatida namoyon bo‘lmoqda. Davlat-xususiy sektor o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar investitsiya faoliyatining institutsional asoslarini belgilab bermoqda. Ayniqsa, davlat-xususiy sheriklik (DXSh) mexanizmlarining huquqiy asosda joriy etilishi, investitsiyaviy loyihalarning moliyaviy modellari, foyda taqsimoti, xavflarni baholash va ularni adolatli taqsimlashga doir yondashuvlar O‘zbekistonda investitsiya siyosatini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqdi.
2019-yildan buyon amalda bo‘lgan “Davlat-xususiy sheriklik to‘g‘risida”gi qonun DXSh loyihalarining ochiqlik, raqobatbardoshlik va uzoq muddatli barqarorlik asosida amalga oshirilishini ta’minlamoqda.
Investitsiya siyosatining samaradorligi, eng avvalo, kapital oqimining real iqtisodiyot tarmoqlariga yo‘naltirilishi bilan belgilanadi. Xususan, energetika, transport-logistika, kommunal xizmatlar, sog‘liqni saqlash, ta’lim va axborot texnologiyalari kabi sohalarda xususiy investitsiyalar hajmi ortib bormoqda. Bu jarayonda davlat strategik koordinator va kafolat beruvchi sifatida ishtirok etib, loyihalarni dastlabki bosqichda qo‘llab-quvvatlash, yer ajratish, soliq imtiyozlari berish, infratuzilma bilan ta’minlash kabi vositalar orqali xususiy kapitalni jalb qilmoqda.
Investitsiyalar oqimini boshqarishda davlatning raqamli transformatsiyaga asoslangan yondashuvi ham muhim o‘rin tutadi. Bugungi kunda “Investitsiyalar portali”, “DXSh loyihalari elektron platformasi” kabi axborot tizimlari orqali investitsiyaviy takliflar ochiq va shaffof shaklda taqdim etilmoqda. Bu esa sarmoyadorlar uchun qulay va ishonchli axborot muhitini shakllantirib, ularning o‘rtasida raqobatni kuchaytirishga xizmat qilmoqda.
Yalpi investitsiyalar oqimining barqarorligini ta’minlashda makroiqtisodiy omillar – fiskal barqarorlik, pul-kredit siyosatining uzluksizligi, valyuta bozorining barqarorligi va bank tizimining kapital salohiyati muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston bu borada Markaziy bank mustaqilligini kuchaytirish, inflyatsiyani nishonlash rejimini bosqichma-bosqich joriy etish, kapital harakati va valyuta konvertatsiyasi bo‘yicha erkinliklarni kengaytirish orqali investorlar ishonchini mustahkamlab bormoqda.
Xorijiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, yalpi investitsiyalar oqimi muvaffaqiyatining asosiy sharti – bu davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi ishonch darajasi va ularning strategik manfaatlarining uyg‘unligidir. O‘zbekistonda mazkur tamoyilni mustahkamlash maqsadida Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC), Osiyo taraqqiyot banki (ADB), Islom taraqqiyot banki kabi xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikda yirik loyihalar amalga oshirilmoqda. Elektr stansiyalari, avtomobil yo‘llari, ichimlik suvi ta’minoti kabi yo‘nalishlarda olib borilayotgan DXSh asosidagi loyihalar O‘zbekistonda davlat-xususiy sheriklikning muvaffaqiyatli modelini shakllantirmoqda.
O‘zbekiston investitsiya oqimini boshqarishda davlat va xususiy sektor o‘rtasida shakllanayotgan strategik hamkorlikni iqtisodiy rivojlanishning markaziy omillaridan biri sifatida tan olmoqda. Uzoq muddatli barqaror o‘sish, infratuzilmaning modernizatsiyasi, yuqori qo‘shilgan qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish va ijtimoiy xizmatlar sifatini oshirishda bu hamkorlik muhim ahamiyat kasb etadi. Kelgusida mazkur hamkorlik modelining institutsional asoslari mustahkamlanib borishi natijasida, O‘zbekiston iqtisodiyotida yalpi investitsiyalar oqimining hajmi, sifati va taqsimoti yanada takomillashib, mamlakatning global iqtisodiy raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
Jalolova Madina Shopo‘lat qizi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Makroiqtisodiy siyosat va prognozlashtirish kafedrasi dotsenti
