O‘ZBEKISTON IQTISODIYOTINI DIVERSIFIKATSIYALASH JARAYONIDA INNOVATSION OMILLARNING TA’SIRI
Global iqtisodiy muhitda kuzatilayotgan tezkor o‘zgarishlar va texnologik ilg‘orliklar sharoitida iqtisodiyotni diversifikatsiyalash masalasi tobora dolzarb tus olmoqda. Bir yoqlama tarmoqlar ustuvorligiga asoslangan iqtisodiy model bugungi sharoitda na barqaror o‘sishni va na raqobatbardoshlikni ta’minlay oladi. Shu bois, zamonaviy iqtisodiyotlar uchun resurslar, mahsulotlar va xizmatlar tarkibini kengaytirish bilan bir qatorda, ularning sifat jihatidan yangilanishi — ya’ni, innovatsion diversifikatsiya — strategik yo‘nalish sifatida qaralmoqda. Ushbu jarayonda innovatsiyalar — yangi texnologiyalar, raqamli yechimlar, ilmiy izlanishlar va bilimga asoslangan ishlab chiqarish modellari — yetakchi rolni bajarmoqda.
O‘zbekiston iqtisodiyoti ham so‘nggi yillarda diversifikatsiyalash bosqichiga faol kirib bordi. Tarixan agrar yo‘nalishga moyil bo‘lgan iqtisodiy tuzilma 2017-yildan boshlab sanoatlashtirish, xizmatlar sohasini kengaytirish hamda yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarishga yo‘naltirilgan yangi bosqichga o‘tdi. Prezident tomonidan ishlab chiqilgan 2022–2026-yillarga mo‘ljallangan Taraqqiyot strategiyasida aynan innovatsion yondashuvlar asosida iqtisodiy faoliyatni diversifikatsiyalash ustuvor maqsad etib belgilandi. Ushbu strategik maqsadlarga erishishda innovatsion omillar hal qiluvchi o‘rin egallamoqda.
Birinchidan, raqamli texnologiyalarning joriy etilishi ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalarining yangi tarmoqlarini shakllantirish imkonini bermoqda. “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi doirasida elektron hukumat, elektron tijorat, onlayn moliyaviy xizmatlar, sun’iy intellekt kabi yo‘nalishlarda sezilarli yutuqlar qayd etilmoqda. Ushbu texnologiyalar an’anaviy sektorlarning samaradorligini oshirish bilan birga, yangi iqtisodiy yo‘nalishlarning shakllanishiga turtki bermoqda.
Shuningdek, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatida innovatsion omillar iqtisodiy diversifikatsiyaning ommaviy bazasini shakllantirmoqda. “Startap tashabbuslari”, “Ilm-fan va innovatsiyalarni tijoratlashtirish dasturi”, “Texnologik tadbirkorlik markazlari” kabi tashabbuslar orqali yosh olimlar, muhandislar va tadbirkorlar o‘z g‘oyalarini amaliyotga tatbiq etish imkoniga ega bo‘lmoqdalar. Bu esa nafaqat tarmoqlararo, balki ichki tarmoq doirasida ham mahsulot va xizmatlar xilma-xilligini kengaytirishga xizmat qilmoqda.
Ta’lim va inson kapitaliga investitsiyalar ham iqtisodiy diversifikatsiyaning innovatsion asosini tashkil qiluvchi muhim omillardan biridir. Mamlakatda oliy ta’lim tizimi bosqichma-bosqich xalqaro standartlarga moslashtirilmoqda, ixtisoslashtirilgan ilmiy markazlar, inkubatsion muassasalar va ikki diplomli dasturlar orqali mehnat bozoriga zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan kadrlar yetkazib berilmoqda. Bu esa yangi tarmoqlarni zarur inson resurslari bilan ta’minlash imkonini beradi.
Innovatsion omillarning diversifikatsiyaga ta’siri nafaqat mikro va tarmoq darajasida, balki makroiqtisodiy indikatorlarda ham o‘z aksini topmoqda. Jumladan, 2024-yil yakunlariga ko‘ra, sanoatda yuqori texnologiyali mahsulotlar ulushi 17 foizga yetgan, xizmatlar sohasida esa raqamli xizmatlar ulushi 30 foizdan oshgan. Eksport tarkibida esa noan’anaviy mahsulotlar — farmatsevtika, elektr jihozlar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari xizmatlari ulushi ortib bormoqda. Ushbu ko‘rsatkichlar innovatsion diversifikatsiyaning real iqtisodiy samaradorligini ifodalaydi.
O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun innovatsion omillar — bu oddiy yordamchi resurs emas, balki strukturaviy o‘zgarishlarning asosi, tarmoqaro integratsiyaning harakatlantiruvchi kuchi, iqtisodiy barqarorlik va raqobatbardoshlikning kafolati sifatida namoyon bo‘lmoqda. Diversifikatsiya jarayonining chuqurlashuvi aynan ilm-fan, texnologiya va ijodiy tafakkur asosida shakllanayotgan yangi iqtisodiy modelga asoslanayotganligi bilan ajralib turadi. Shu bois, innovatsion rivojlanish konsepsiyasi O‘zbekistonning uzoq muddatli iqtisodiy strategiyasining markaziy ustuniga aylanmoqda.
Mamatov Baxodir Quldoshovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Makroiqtisodiy siyosat va prognozlashtirish kafedrasi katta o‘qituvchisi
