MARKETINGDAGI AXLOQIYLIK VA ISHONCH MADANIYATI
Bugungi globallashuv, raqamli transformatsiya va keskin kuchayib borayotgan raqobat sharoitida marketingning o‘rni tobora kengayib bormoqda. Endilikda marketing faqatgina mahsulotni iste’molchiga yetkazib beruvchi vosita yoki oddiy savdo faoliyati sifatida emas, balki jamiyat ongini shakllantiruvchi, ijtimoiy qadriyatlarni targ‘ib qiluvchi va iqtisodiy taraqqiyotga ta’sir ko‘rsatuvchi strategik kommunikatsiya maydoni sifatida qaralmoqda. Shu sababli, marketing faoliyatini amalga oshirishda axloqiylik, ishonch va mas’uliyat tamoyillariga amal qilish nafaqat ijtimoiy, balki iqtisodiy zarurat sifatida ham dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Marketing faoliyatidagi axloqiy yondashuvlar – iste’molchi huquqlarini himoya qilish, jamiyat qadriyatlariga moslikni ta’minlash, raqamli texnologiyalardan foydalanishda shaffoflikni qo‘llash kabi omillar bilan chambarchas bog‘liqdir. Bu jihatlar nafaqat qisqa muddatli tijorat muvaffaqiyatini, balki uzoq muddatli barqarorlikni ham belgilab beradi.
Marketingdagi axloqiylikning asosiy tamoyillari
1. Ishonchlilik va haqqoniylik
Marketing faoliyatining eng asosiy vazifalaridan biri – mijozlarga haqqoniy, aniq va tekshirilgan ma’lumotni yetkazib berishdir. Biroq amaliyotda ayrim kompaniyalar qisqa muddatli foyda ortidan quvib, mahsulot sifatini oshirib ko‘rsatish, yolg‘on reklama tarqatish yoki ekologik mas’uliyatni sun’iy ravishda ko‘rsatishga urinish (“greenwashing”) kabi usullardan foydalanadi. Bunday yondashuv esa qisqa davrda daromad keltirsa-da, uzoq muddatda iste’molchi ishonchini yo‘qotadi va brend obro‘siga jiddiy putur yetkazadi. Ishonchni tiklash esa katta vaqt va moliyaviy sarmoya talab qiladi. Shu bois axloqiylikni asosiy strategik ustuvor yo‘nalish sifatida belgilash har bir kompaniyaning uzoq muddatli muvaffaqiyati uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega.
2. Shaffoflik va ochiqlik
Zamonaviy iste’molchilar brendlarning faqat mahsulot sifati bilan emas, balki ishlab chiqarish jarayonining ijtimoiy va ekologik me’yorlarga mosligi bilan ham qiziqmoqda. Shaffoflik kompaniyalardan mahsulotning qayerda ishlab chiqarilgani, ishlab chiqarishda kimlar mehnat qilgani, ekologik standartlarga rioya etilgan-etilmagani haqidagi ma’lumotlarni ochiq e’lon qilishni talab etadi. Masalan, ko‘plab global kompaniyalar bolalar mehnatidan foydalanmaslik, xodimlarga adolatli ish haqi to‘lash va ekologik talablarga amal qilish bo‘yicha majburiyatlarini rasmiy ravishda e’lon qilib kelmoqda. Bu yondashuv marketing g‘oyasi sifatida emas, balki kompaniya obro‘sini mustahkamlovchi axloqiy majburiyat sifatida qaraladi.
3. Ijtimoiy mas’uliyat
Marketingning uchinchi muhim ustuni – bu ijtimoiy mas’uliyatdir. Brend reklama kampaniyasi orqali nafaqat mahsulotni sotadi, balki jamiyatga ma’lum qadriyatlarni singdiradi. Masalan, reklamalarda sog‘lom turmush tarzi, gender tenglik, atrof-muhitni muhofaza qilish g‘oyalari keng targ‘ib etiladi. Bu jarayonda marketing nafaqat tijorat vazifasini, balki ma’naviy-ma’rifiy missiyani ham bajaradi. Shu bilan birga, stereotiplarga asoslangan yoki ayrim guruhlarni kamsituvchi reklama aks ta’sir ko‘rsatib, jamiyatda salbiy kayfiyat uyg‘otishi mumkin. Shu sababli, kompaniyalar marketing faoliyatini ijtimoiy mas’uliyat nuqtayi nazaridan puxta o‘ylab tashkil etishi lozim.
Axloqiylikning raqamli marketingdagi o‘rni
Raqamli platformalarning kengayishi va sun’iy intellekt texnologiyalarining joriy etilishi marketing axloqiyligiga yangi masalalarni olib keldi. Bugungi kunda ko‘plab kompaniyalar foydalanuvchilarning shaxsiy ma’lumotlarini yig‘ib, reklama maqsadida foydalanmoqda. Ammo bu jarayon qat’iy axloqiy va huquqiy me’yorlarga rioya etilmagan taqdirda iste’molchining shaxsiy huquqlarini buzadi va kompaniya obro‘siga jiddiy zarar yetkazadi. Shu sababli raqamli marketingda shaffoflik, foydalanuvchi roziligi va ma’lumotlarning maxfiyligini ta’minlash asosiy tamoyillar sifatida qaralishi kerak.
Xulosa
Marketingda axloqiylikka amal qilish kompaniya uchun nafaqat ijtimoiy mas’uliyat, balki iqtisodiy manfaat hamdir. Axloqiy qadriyatlarga sodiq qolgan kompaniyalar iste’molchilar ishonchini qozonadi, uzoq muddatli sodiqlikni shakllantiradi va bozorda mustahkam mavqega ega bo‘ladi. Aksincha, qisqa muddatli foyda uchun axloqiy me’yorlarni buzgan brendlar uzoq muddatli barqarorlikni yo‘qotadi. Shunday ekan, axloqiy marketing tamoyillari – ishonchlilik, shaffoflik va ijtimoiy mas’uliyat – zamonaviy raqobat sharoitida kompaniyaning eng muhim ustunligi bo‘lib qolmoqda. Zero, marketingda axloqiylik – bu qo‘shimcha jihat emas, balki raqobatbardoshlikning eng asosiy mezonidir.
Xalilova Nafisa Komilovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
“Marketing” kafedrasi assistenti
