O‘ZBEKISTON CHAKANA SAVDOSIDA INNOVATSION MARKETINGNI QO‘LLASHNING DOLZARB MASALALARI
O‘zbekiston raqamli iqtisodiyot sari dadil qadam tashlar ekan, uning chakana savdo sektori sezilarli o‘zgarishlarni boshdan kechirmoqda. Ayniqsa, raqamli platformalardan foydalanishga asoslangan innovatsion marketing strategiyalari tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Biroq ushbu strategiyalarni amaliyotga tatbiq etish bir qator muammolar bilan yuzma-yuz kelmoqda va chakana sotuvchilar raqamli o‘zgarishlardan to‘liq foyda ko‘rish uchun ularni hal etishlari zarur.
Asosiy muammolardan biri — yuqori tezlikdagi internetga tengsiz kirish imkoniyati, ayniqsa qishloq va chekka hududlarda. Ushbu raqamli tafovut onlayn marketing kampaniyalarining qamrovini cheklab, iste’molchilarning elektron tijorat platformalaridan foydalanish imkoniyatini kamaytiradi. Toshkent kabi yirik shaharlarda internet ulanishi nisbatan yaxshi bo‘lsa-da, butun mamlakat bo‘ylab raqamli inklyuzivlik hali ham rivojlanish bosqichida.
O‘zbekistonda elektron tijorat va raqamli marketingga oid tartibga solish muhiti rivojlanib bormoqda. Jumladan, 2023–2027-yillar uchun mo‘ljallangan Elektron tijorat strategiyasi raqamli savdo jarayonlarini soddalashtirishga qaratilgan. Shunga qaramay, tadbirkorlar yangi muvofiqlik talablari, jumladan ma’lumotlarni himoya qilish qonunlari va raqamli tranzaksiyalar bo‘yicha me’yorlarga moslashishda qiyinchiliklarga duch kelmoqda.
Raqamli marketingda iste’molchi ishonchini shakllantirish ustuvor ahamiyatga ega. Ma’lumotlar maxfiyligi va iste’molchi ma’lumotlaridan etik jihatdan foydalanish borasidagi xavotirlar onlayn faollikni susaytirishi mumkin. Chakana sotuvchilar ochiq-oshkora ma’lumotlar siyosatini yuritib, yangi ma’lumotlarni himoya qilish me’yorlariga qat’iy amal qilish orqali ishonchni oshirishlari va onlayn iste’molchilar bilan o‘zaro munosabatlarni rivojlantirishlari lozim.
Innovatsion marketing strategiyalarini muvaffaqiyatli joriy etish raqamli vositalar va platformalarda yetarli malakaga ega ishchi kuchini talab qiladi. Hozirda O‘zbekistonda raqamli marketing bo‘yicha malakali mutaxassislar yetishmayapti. “Bir million dasturchi” kabi tashabbuslar bu bo‘shliqni to‘ldirishga qaratilgan bo‘lsa-da, raqamli savodxonlik va tajribaga bo‘lgan talab yuqoriligicha qolmoqda.
O‘zbekiston chakana savdo bozori an’anaviy bozorlardan tortib, zamonaviy savdo markazlarigacha bo‘lgan turfa ko‘rinishlarga ega. Raqamli marketing strategiyalarini an’anaviy savdo amaliyotlari bilan uyg‘unlashtirish alohida murakkablik tug‘diradi. Chakana sotuvchilar madaniy xarid qilish odatlarini hurmat qilgan holda raqamli qulayliklarni taklif etadigan gibrid modellarni ishlab chiqishlari kerak bo‘ladi.
Samarali raqamli marketing ko‘pincha onlayn buyurtmalar hajmining oshishiga olib keladi, bu esa mustahkam logistika va yetkazib berish tizimlarini talab qiladi. O‘zbekistonda logistika infratuzilmasi hali ham rivojlanish bosqichida bo‘lib, ayniqsa yomon kirib boriladigan hududlarda o‘z vaqtida va samarali yetkazib berishni ta’minlash muammosi mavjud. Bu esa mijozlar qoniqishiga va raqamli marketing sa’y-harakatlarining umumiy muvaffaqiyatiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
O‘zbekiston chakana marketing sohasi tobora ko‘proq Instagram, Telegram va TikTok kabi ijtimoiy tarmoqlarga e’tibor qaratib, yosh auditoriyalarni jalb qilmoqda. Bu o‘zgarish iste’molchi xulq-atvoridagi siljishlarni aks ettirib, vizual kontent, qisqa videolar va interaktiv kampaniyalar xarid qilish qarorlariga ta’sir o‘tkazayotganini ko‘rsatmoqda. Mahalliy inflyuenserlar va mikroinflyuenserlar brendlar uchun qadrli hamkorlarga aylanib, madaniy jihatdan mos va qiziqarli marketing kontentini yaratishda yordam bermoqda. Biroq inflyuenser marketingi mashhurlashib borayotganiga qaramasdan, ko‘plab chakana bizneslar kampaniyalar samaradorligini o‘lchash va chinakamlikni ta’minlashda muammolarga duch kelmoqda, ayniqsa pulli reklama aksiyalariga iste’molchi shubhalari kuchayib borar ekan.
Yana bir rivojlanayotgan trend — bu barqarorlikka yo‘naltirilgan xabarlarni marketingga kiritishdir. Global ekologik muammolarga bo‘lgan e’tibor ortib borar ekan, o‘zbek iste’molchilari, ayniqsa shaharli o‘rta sinf xaridorlari, ekologik toza mahsulotlar, qadoqlash va amaliyotlarga qiziqish bildirmoqda. Chakana sotuvchilar brending va reklama strategiyalarida barqarorlikni ko‘zga ko‘rsatishni boshladilar: masalan, qayta ishlatiladigan sumkalar taklif etish yoki mahalliy manbalardan olingan mahsulotlarni targ‘ib qilish orqali. Shunga qaramasdan, ekologik yorliqlashni standartlashtirish va da’volarni tasdiqlash borasida hanuz muammolar mavjud bo‘lib, bu ishlar oshkora amalga oshirilmasa, ishonchga putur yetkazishi mumkin. Ushbu muammolarni hal etish chakana sotuvchilarga raqobatchilardan ajralib turish va xalqaro bozor tendensiyalari bilan moslashish imkonini beradi.
O‘zbekiston chakana savdo sektori raqamli rivojlanish yoqasida turibdi, biroq innovatsion marketing strategiyalarini mukammal tatbiq etishda bir qator to‘siqlar mavjud. Infratuzilma, tartibga solish, iste’molchi ishonchi, ishchi kuchi malakasi va logistika bilan bog‘liq masalalarni hal etish muhim ahamiyatga ega. Hukumat, xususiy sektor va ta’lim muassasalari o‘rtasidagi hamkorlik raqamli jihatdan inklyuziv va marketing jihatidan ilg‘or chakana savdo muhitini yaratishga yo‘l ochib beradi.
Safarov Baxtiyor Djurakulovich
PhD, Marketing kafedrasi professori,
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
