JAMIYATNING TARAQQIY ETISHIDA EKOLOGIK MADANIYATNING AHAMIYATI
Har bir jamiyatning barqaror taraqqiyoti nafaqat iqtisodiy o‘sish va zamonaviy texnologiyalar bilan, balki tabiatga, atrof-muhitga nisbatan ongli va mas’uliyatli munosabat bilan ham ta’minlanadi. Bu borada ekologik madaniyatning shakllanishi va uni keng ommaga targ‘ib etish global va milliy darajada dolzarb masalaga aylangan.
Ekologik madaniyat — bu insonning tabiat bilan munosabatidagi axloqiy, ilmiy va amaliy yondashuv bo‘lib, u tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, ekologik xavfsizlikni ta’minlash va barqaror rivojlanishga hissa qo‘shishni nazarda tutadi.
Ekologik madaniyat quyidagi asosiy elementlardan iborat:
Ekologik bilimlar – tabiat qonunlari, resurslar, ifloslanish sabablari haqida.
Ekologik xulq-atvor – chiqindilarni ajratish, suv va energiyani tejash.
Ekologik ong – ichki mas’uliyat, ijtimoiy faollik, ongli iste’mol.
O‘zbekistondagi amaliyot
1. “Yashil makon” loyihasi orqali 2022–2024 yillarda 200 milliondan ortiq daraxt ekildi.
2. Maktab va OTMlarda “Ekologiya asoslari” fanlari joriy etilmoqda.
3. Hududiy ekologik nazorat va xalq ishtirokidagi tashabbuslar kuchaymoqda.
Xalqaro tajriba
|
Mamlakat |
Yutuqlar |
Qo‘llangan mexanizmlar |
|
Yaponiya |
Har bir maktabda ekologik loyihalar |
“Green School” konsepsiyasi |
|
Germaniya |
Chiqindilarni qayta ishlash 65% |
Oilaviy ekologik monitoring |
|
Shvetsiya |
Energiya manbalari 70% qayta tiklanadigan |
“Eko-hayot” falsafasi |
Bugungi kunda global iqlim o‘zgarishi, chiqindilar muammosi, suv va havoning ifloslanishi, biologik xilma-xillikning kamayishi — bularning barchasi ekologik madaniyat darajasining pastligi bilan bog‘liq. Bu esa insoniyatni ekologik ongni kuchaytirish, ekologik savodxonlikni oshirish va mas’uliyatni shakllantirishga chorlamoqda.
O‘zbekistonda “Yashil makon” loyihasi, ekologik ta’lim dasturlari, Qoraqalpog‘iston va cho‘l hududlarida ekologik barqarorlikni oshirishga qaratilgan davlat dasturlari ekologik madaniyatni oshirish yo‘lidagi muhim qadamlardir. Ammo mavjud muammolar, xususan, ekologik madaniyatning turli ijtimoiy qatlamlar orasida teng taqsimlanmaganligi, mahalliy aholi o‘rtasida ekologik axloqning yetarli shakllanmaganligi holatlari mavjud.
Jamiyatda ekologik madaniyatni shakllantirish bugungi kunning muhim vazifalaridan biridir. U atrof-muhit muhofazasi, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va barqaror rivojlanishga erishish uchun zarur. Aholining ekologik madaniyati va ongi hali yetarli darajadaemas. Shu bois, ekologik ta’lim va tarbiyani ta’lim tizimining barcha bosqichlarida kuchaytirish, o‘quv dasturlari va o‘qitish metodikasini takomillashtirish lozim.
Ommaviy axborot vositalari ekologik mavzularni keng yoritishi, insonlarni tabiatni asrashga chaqirish zarur. Buning uchun maxsus ekologik dasturlar, roliklar va loyihalarni ishlab chiqish maqsadga muvofiq.
Davlat ekologik qonunchilikni takomillashtirishi, ekologik normalarni buzganlik uchun javobgarlikni kuchaytirishi, ekologik tadbirlarni moliyalashtirishi va rag‘batlantirishi lozim. Shuningdek, ekologik siyosatni ishlab chiqishda jamoatchilik ishtirokini ta'minlash muhim.
Barqaror rivojlanishga erishish, sog‘lom atrof-muhitni saqlash va kelgusi avlodlarga yetkazish uchun butun jamiyatning sa’y-harakatlarini birlashtirish zarur. Bu jarayonda davlat organlari, ta'lim muassasalari, ommaviy axborot vositalari, biznes va nodavlat tashkilotlar hamkorlik qilishi lozim.
Ekologik madaniyatni shakllantirish uzoq muddatli vazifa bo‘lib, doimiy e‘tibor va sa’y-harakatlarni talabqiladi. Faqat shu yo‘l bilan tabiat va inson o‘rtasidagi muvozanatni saqlab qolish, insoniyat farovonligini ta’minlash mumkin
Tojiyev Raxmatilla Raxmanovich
“Bank ishi” kafedrasi professori,
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
