TALABALARNI TASHABBUSI VA TARBIYASI: OLIY TA’LIMDA YANGI USTUVOR VAZIFA
O‘zbekiston oliy ta’lim tizimi so‘nggi yillarda tub islohotlar bosqichiga kirdi. Bu jarayonning markazida talabalarni faolligi, tashabbuskorligi va tarbiyasi turibdi. Yoshlarni zamonaviy bilimlar bilan qurollantirish, ularni ijtimoiy mas’uliyatli va mustaqil fikrlovchi shaxs sifatida shakllantirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylangan.
2017-2021-yillardagi “Harakatlar strategiyasi” doirasida O‘zbekiston ta’lim tizimida keng ko‘lamli o‘zgarishlar amalga oshirildi. Xususan, umumiy o‘rta ta’limda yangi milliy o‘quv dasturi joriy etilib, unda tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish, axborot texnologiyalari va xorijiy tillarni chuqur o‘rganishga alohida e’tibor qaratildi. Bu yondashuv oliy ta’limga ham uzviy bog‘lanib, talabalarni mustaqil fikrlovchi va tashabbuskor shaxs sifatida shakllantirishga xizmat qilmoqda.
Oliy ta’lim muassasalarida ham o‘quv dasturlari zamonaviy talablar asosida yangilanmoqda. Masalan, 2021- yilda tashkil etilgan Yangi O‘zbekiston Universiteti (New Uzbekistan University) MIT va TUM kabi nufuzli xorijiy universitetlar bilan hamkorlikda innovatsion ta’lim modelini joriy etdi. Bu modelda talabalar ijodiy fikrlash, dizayn va texnologik loyihalash bo‘yicha chuqur bilim oladilar .
Talabalarni faolligini oshirish maqsadida bir qator rag‘batlantiruvchi mexanizmlar joriy etildi. 2019-yildan boshlab, akademik ko‘rsatkichlari yuqori bo‘lgan talabalar uchun qo‘shimcha stipendiyalar ajratilmoqda. Davlat grantida o‘qiydigan talabalar semestrni “4” va “5” bahoga yakunlasalar, davlat budjeti hisobidan 50 foizgacha rag‘batlantiruvchi mablag‘ olishlari mumkin. Kontrakt asosida o‘qiydigan talabalar esa OTM fondlari hisobidan shunday imkoniyatga ega bo‘ladilar .
Bundan tashqari, to‘lov-kontrakt summalarini oyma-oy bo‘lib to‘lash imkoniyati yaratilib, aholining keng qatlamlari uchun oliy ta’limga kirish imkoniyati oshirildi. Bu yondashuv ta’limning ommabopligini ta’minlashda muhim qadam bo‘ldi. Yoshlarni ma’naviy va ijtimoiy jihatdan tarbiyalashda turli loyihalar muhim rol o‘ynamoqda. Masalan, “WikiStipendiya” loyihasi orqali talabalar va yoshlar O‘zbekcha Vikipediyada sifatli kontent yaratishga jalb etilib, ularning ilmiy va axborot madaniyati rivojlantirilmoqda. Bu loyiha doirasida minglab maqolalar yaratilgan va yoshlar orasida bilim almashinuvi kuchaygan .
Shuningdek, “Kamalak” bolalar tashkiloti orqali 10–14 yoshdagi o‘quvchilarni vatanparvarlik, liderlik va ijtimoiy faollikka yo‘naltirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda. Bu tashkilot faol a’zolari oliy ta’lim muassasalariga kirishda imtiyozlarga ega bo‘lishlari mumkin .
O‘zbekiston ta’lim tizimi xalqaro hamkorlik orqali ham rivojlanmoqda. UNESCO bilan hamkorlikda o‘qituvchilarni tayyorlash, o‘quv dasturlarini yangilash va ta’lim infratuzilmasini rivojlantirish bo‘yicha loyihalar amalga oshirilmoqda . Shuningdek, USAID tomonidan moliyalashtirilgan “All Children Succeeding” tashabbusi doirasida inklyuziv ta’limni rivojlantirish, nogironligi bo‘lgan bolalar uchun qulay o‘quv muhitini yaratish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda.
O‘zbekiston oliy ta’lim tizimida talabalar tashabbusini qo‘llab-quvvatlashda raqamli texnologiyalar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Masalan, ko‘plab universitetlar o‘quv jarayonida Moodle, Google Classroom va Microsoft Teams kabi onlayn platformalardan foydalanib, talabalar o‘rtasida mustaqil ishlarni, guruhli loyihalarni va interaktiv muhokamalarni rag‘batlantirmoqda. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan “Talabalar portal” orqali talabalar shaxsiy kabinetlarida o‘zlarining o‘quv yutuqlari, reyting ballari va stipendiya natijalarini kuzatib borishlari mumkin. Bu yangilik talabalar orasida raqobatbardoshlikni oshirishga, o‘z ustida ishlashga va akademik mas’uliyatni kuchaytirishga xizmat qilmoqda.
Shu bilan birga, oliy ta’lim muassasalari talabalarni faqatgina akademik jihatdan emas, balki ijtimoiy jihatdan ham tarbiyalashga alohida e’tibor qaratmoqda. Masalan, ko‘plab universitetlarda ekologik aksiyalar, ko‘ngillilik faoliyati, xayriya tadbirlari va jamoat ishlarida ishtirok etish majburiy yoki tavsiya etiladigan faoliyat sifatida talabalarga taklif qilinmoqda. Toshkent davlat yuridik universitetida talabalar huquqiy klinikalarda aholiga bepul huquqiy maslahatlar beradi, bu esa ularning jamiyatdagi roli va ijtimoiy mas’uliyatini oshiradi. Qolaversa, ta’lim muassasalari orqali yoshlar innovatsion g‘oyalar tanlovlarida, startap loyihalarda va milliy grant dasturlarida ishtirok etib, o‘z tashabbuslarini real loyihalarga aylantirish imkoniyatiga ega bo‘lyapti. Bu esa O‘zbekistonning kelajakdagi taraqqiyoti uchun intellektual va ijtimoiy poydevorni mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi.
O‘zbekiston oliy ta’lim tizimida talabalarni tashabbuskorlikka, mustaqil fikrlashga va ijtimoiy faollikka yo‘naltirish bo‘yicha keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Yangi o‘quv dasturlari, rag‘batlantiruvchi mexanizmlar, ijtimoiy loyihalar va xalqaro hamkorliklar orqali yosh avlodning intellektual va ma’naviy salohiyati yuksaltirilmoqda. Bu esa, o‘z navbatida, mamlakatning barqaror taraqqiyotiga xizmat qilmoqda.
Azimova Nilufar Nuriddinovna
