O‘ZBEKISTONDA “YASHIL” ENERGETIKA VA QAYTA TIKLANUVCHI ENERGIYA MANBALARINING RIVOJLANISHI

So‘nggi yillarda O‘zbekiston ekologik xavfsizlik, resurslardan samarali foydalanish va energetik mustaqillikka erishish maqsadida “yashil” energetikani – xususan, quyosh va shamol energiyasi manbalarini jadal rivojlantirishga alohida e’tibor qaratmoqda. Elektr energiyasiga bo‘lgan talabning yildan-yilga ortib borayotgani, iqlim o‘zgarishi, tabiiy gazga qaramlikni kamaytirish zarurati va xalqaro majburiyatlar fonida qayta tiklanuvchi energiya (QTE) O‘zbekiston energiya siyosatining strategik yo‘nalishiga aylangan.

Hozirda mamlakatda qayta tiklanuvchi energiya salohiyati izchil kengaytirilib bormoqda. 2024-yil yakunlariga ko‘ra, elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmida QTE manbalarining ulushi 18 foizga yetdi. Bu asosan quyosh va shamol energiyasi hisobiga erishilgan. 2025-yilning birinchi choragida esa yana 191,6 megavattli yangi quyosh elektr stansiyalari ishga tushirildi. Natijada mamlakat bo‘yicha umumiy quyosh elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvati 2 914 megavattga yetkazildi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ushbu yo‘nalishdagi islohotlarning dolzarbligini ta’kidlar ekan, quyidagicha fikr bildirgan:

“Solar, wind and hydropower are now expected to cover 54 percent of the country’s electricity use in 2030.”

Bu bayonot O‘zbekiston energiya tizimini “yashillantirish” borasidagi qat’iy siyosiy irodani va aniq strategik yo‘nalishni ifodalaydi. Haqiqatan ham, 2030-yilga borib mamlakatda ishlab chiqariladigan elektr energiyasining 40–54 foizini qayta tiklanuvchi manbalar hisobidan qoplash rejalashtirilgan. Shu maqsadda jami 27 gigavattlik o‘rnatilgan quvvatga erishish ko‘zda tutilgan.

Ushbu islohotlarning amaliy ifodasi sifatida 2024-yilda Xorazm viloyatida Fransiyaning Voltalia kompaniyasi bilan hamkorlikda 100 megavattli quyosh elektr stansiyasi qurilishi boshlab yuborildi. Mazkur loyiha nafaqat mahalliy ehtiyojlarni qondirish, balki kelajakda elektr energiyasini eksport qilish imkoniyatini ham yaratadi.

Bundan tashqari, davlat tomonidan qayta tiklanuvchi energiyaga o‘tishni rag‘batlantirish maqsadida uy xo‘jaliklari va kichik korxonalarga subsidiya va soliq imtiyozlari taklif etilmoqda. “Har bir uy – yashil elektr stansiyasi” tamoyili asosida quyosh panellari o‘rnatish va energiyani mahalliy manbalardan olish ko‘lamini kengaytirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Huquqiy asoslarni mustahkamlash maqsadida 2019-yilda “Qayta tiklanuvchi energiya manbalari to‘g‘risida” va “Davlat-xususiy sheriklik to‘g‘risida”gi qonunlar qabul qilinib, ushbu sohada xususiy investorlar va xalqaro kompaniyalar uchun huquqiy kafolatlar yaratildi.

Bugungi kunda quyosh va shamol energiyasi bo‘yicha yirik xalqaro kompaniyalar – Masdar (BAA), ACWA Power (Saudiya Arabistoni), Voltalia (Fransiya), Total Eren va boshqa investorlar bilan hamkorlikda milliardlab dollarlik loyihalar amalga oshirilmoqda.

Quyida asosiy ko‘rsatkichlar keltiriladi:

• 2024-yil – QTE ulushi elektr ishlab chiqarishda: 18%

• 2025-yil 1-chorakda yangi quvvatlar: 191,6 MW

• Umumiy quyosh quvvati: 2 914 MW

• 2030-yilgacha reja: 40–54% elektrni QTE manbalaridan olish

Yuqoridagi raqamlar va siyosiy qarorlar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston “yashil” energetikaga o‘tish bo‘yicha izchil va qat’iy yo‘l tanlagan. Bu esa ekologik tozalikni ta’minlash, havoni ifloslantiruvchi chiqindilarni kamaytirish, resurslardan oqilona foydalanish, yangi texnologiyalarni jalb qilish va eng muhimi – iqtisodiy barqarorlikka erishish uchun mustahkam poydevor yaratmoqda.

Bakiyeva Iroda Akbarovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Mehnat iqtisodiyoti kafedrasi prof., i.f.f.n