TIL TA’LIMI: INSON KAPITALINI RIVOJLANTIRISHDA MA’NAVIY FAROVONLIKNING POYDEVORI
Globalizatsiya va raqamli transformatsiya alomati bo‘lgan bugungi kunda ta’lim haqida munozaralar tubdan o‘zgarib bormoqda. Endi til o‘rganish faqatgina muloqot vositasi sifatida ko‘rilmaydi — ayniqsa O‘zbekiston kabi mamlakatlarda, bu madaniy identitet, meros va ta’lim chuqur bog‘langan makonda, til ta’limi ma’naviy farovonlik va inson kapitali rivojida muhim omil sifatida qabul qilinmoqda.
Markaziy Osiyodagi mutaxassislar va pedagoglar til ta’limini faqat akademik yoki iqtisodiy ustuvorlik emas, balki ma’naviy va rivojlanishga doir zarurat sifatida yangicha baholashni siyosatchilardan so‘rashmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim vazirligi ma’lumotiga ko‘ra, milliy merosni asrash va rivojlantirishda muhim bo‘lgan o‘zbek va arab tillari kabi tillarni chuqur o‘rganish yosh avlodda o‘zlik haqidagi tuyg‘uni, ichki qadriyatlarni va avloddan-avlodga o‘tuvchi bog‘liqlikni shakllantiradi.
Milliy Universitetimiz professorlaridan Nodirbek Yuldashev “Til borliqning uyi” degan mashhur frazani Martin Xaydegger falsafasidan keltirib:
“Yosh kishi o‘z tilini yaxshi o‘rgansa, u nafaqat so‘z boyligini egallaydi, balki hayotni, axloqni va o‘zini tushunish yo‘lini meros qilib oladi. Bu farovonlikning, faqatgina bandlikning emas, poydevori.”
Ma’naviy farovonlik — bu asosan hissiy sog‘liq, ichki tinchlik va axloqiy aniqlikka bog‘langan tushuncha — inson kapitali nazariyasi kontekstida ahamiyat kasb etmoqda. Unesko va Jahon banki kabi xalqaro tashkilotlar ona tili va ko‘ppoydevorli ta’limni ruhiy salomatlik, akademik chidamlilik va fuqarolik mas’uliyatini kuchaytiruvchi omil sifatida baholashmoqda.
O‘zbekistonda, Prezident Shavkat Mirziyoyev boshchiligida ta’lim sohasidagi islohotlar “O‘zbekiston–2030” kabi milliy rivojlanish strategiyalarida o‘z ifodasini topgan. Bu hujjatlarda ta’lim natijalarini nafaqat iqtisodiy mezonlar bilan, balki ma’naviy-axloqiy qadriyatlar bilan ham bog‘lashga alohida e’tibor qaratilgan va til ta’limining milliy ongni shakllantirishdagi madaniy roliga urg‘u berilgan.
Butun respublikada davlat va xususiy tashkilotlar milliy hamda chet tillarini rivojlantirish dasturini kuchaytirmoqda. Bu tillar bir-birini to‘ldiruvchi, raqobatchi emas, balki hamkor sifatida qaralmoqda. Raqamli platformalarda o‘zbek tilidagi kontentni ko‘paytirish, diniy va tarixiy ta’lim uchun arab tilini integratsiya qilish, shuningdek ingliz va rus tillari bo‘yicha xalqaro kompetentlikni oshirish asosiy tashabbuslar sirasida.
Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti yaqinda “Til, identitet va inson farovonligi” bo‘yicha tadqiqot markazini ochdi. Ushbu markaz tilning talabalarning o‘zini, qadriyatlarini va jamiyatdagi rolini qanday shakllantirishi ustida fanlararo tadqiqotlar olib borishni maqsad qilgan.
Bu tendensiya faqat O‘zbekistonga xos emas. Qozog‘iston va Qirg‘izistonda ham milliy dasturlarda til ta’limi fuqarolik mas’uliyati, ma’naviy madaniyat va merosni saqlash bilan bog‘liq shaklda yangicha ko‘rinishda kiritilmoqda. Avstraliyalik Ingrid Piller (Makgari Universiteti) kabi xalqaro olimlar lingvistik fuqarolik haqida ko‘plab tadqiqotlar olib borib, “til nafaqat ko‘nikma, balki huquq va empowerment manbai” ekanligini ta’kidlashadi.
Rag‘bat va usullar mavjud bo‘lsa-da, ayrim qiyinchiliklar saqlanib qolmoqda. Qishloq hududlarida malakali til o‘qituvchilarining yetishmasligi va raqamli infratuzilmaning notengligi asosiy muammolardan. Shuningdek, ma’naviy-milliy qadriyatlar bilan xalqaro raqobatbardoshlik o‘rtasidagi balans masalasi ham muhokamada davom etmoqda.
Biroq, ta’lim islohotchilari optimizm bilan qaramoqda. Agar til ta’limi qadriyatlarga tayansa, u nafaqat malakali ishchilar, balki mas’uliyatli fuqarolar va ma’naviy bardoshli shaxslar yetishtiradi.
Kelajakni qarab, O‘zbekiston va boshqa davlatlar til ta’limini maktab jadvalidagi texnik fan sifatida ko‘rishdan voz kechmoqdalar. U hozirda ma’naviy farovonlik, milliy identitet va inson kapitalining yumshoq infratuzilmasini shakllantirishning muhim platformasiga aylanmoqda. XXI asrda ona va xorijiy tillarni chuqur egallash — barqaror va inklyuziv rivojlanishga milliy investitsiyaning eng kuchli vositasi bo‘lishi mumkin.
Gulhayo Abdusaidova
Xorijiy tillarni o‘qitish kafedrasi o‘qituvchisi
Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti
