Xususiy tashuvchilarning ko‘payishi – yo‘lovchi transporti tuzilmasida yangi bosqich
O‘zbekiston yo‘lovchi tashish tizimi so‘nggi yillarda tubdan modernizatsiyalanmoqda. Aholi ehtiyojlari va urbanizatsiya jarayonlari ortib borar ekan, bu sohaga xususiy tashuvchilarning faol kirib kelishi transport tizimini qayta shakllantirmoqda. Bozorda raqobat kuchayib, xizmatlar ko‘lami va sifati ortmoqda, bu esa yo‘lovchilarga qulaylik va tanlov imkonini yaratmoqda.
Xususan, yirik shaharlarda xususiy taksilar va raqamli ilovalar orqali ko‘rsatiladigan xizmatlar ommalashib bormoqda. “Urban Mobility Improvement Plan” (Shahar harakatchanligini yaxshilash rejasi) ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilda Toshkent shahrida 400 dan ortiq ro‘yxatdan o‘tgan taksi kompaniyalari faoliyat yuritgan. Bu raqamlar xususiy tashuvchilar soni va ularga bo‘lgan talabning izchil o‘sib borayotganini ko‘rsatadi.
Transport sohasining bosqichma-bosqich liberallashuvi xususiy tashuvchilarga bozorga erkin kirish imkonini yaratdi. Natijada, an’anaviy jamoat transporti xizmatlariga muqobil bo‘lgan taksilar, agregator ilovalar (masalan, Yandex Go, MyTaxi) va mikroavtobus xizmatlari yo‘lovchilar uchun qulaylik va moslashuvchanlikni oshirdi.
Biroq, xususiy tashuvchilarning ustunligi ba’zi muammolarni ham yuzaga chiqarmoqda. Xususan, Toshkent shahrida barcha shaxsiy va xususiy transport vositalarining ulushi safarlarning 70 foizini tashkil etib, tirbandliklar, atrof-muhitning ifloslanishi va jamoat transporti tizimining raqobatbardoshligiga tahdid tug‘dirmoqda.
Muammoning innovatsion yechimi sifatida davlat tomonidan metro liniyalarini kengaytirish, ekologik toza transport – elektrobuslar va elektromobillarni joriy etish, xizmat ko‘rsatish sifatini oshirishga doir bir qator jadal loyihalar amalga oshirilmoqda. Transport infratuzilmasini rivojlantirish strategiyasi doirasida jamoat transporti tizimini barqarorlashtirish maqsadida litsenziyalash talablari, xizmat sifati bo‘yicha standartlar va xususiy xizmatlarni yagona transport tizimiga integratsiya qilish choralari ko‘rilmoqda.
Bundan tashqari, elektron to‘lov tizimlari, GPS kuzatuv, onlayn marshrut rejalashtirish va raqamli xizmatlar orqali jamoat transporti raqobatbardoshligini oshirish ko‘zda tutilgan. Bu esa zamonaviy texnologiyalar asosida transport xizmatlarini boshqarish imkonini beradi.
Kelajakda O‘zbekistonda davlat va xususiy transport xizmatlari o‘zaro muvofiqlikda faoliyat yuritadigan barqaror hamkorlik muhiti shakllanishi kutilmoqda. Bu yo‘nalishda texnologiyalar, katta ma’lumotlar tahlili (Big Data) va manfaatdor tomonlar o‘rtasidagi hamkorlik asosida raqamli va ekologik jihatdan samarali transport modelini barpo etish strategik maqsad etib belgilangan.
Xulosa qilib aytganda, xususiy tashuvchilarning ulushi ortib borayotgani O‘zbekistonning yo‘lovchi transporti tizimidagi zamonaviylik, xilma-xillik va moslashuvchanlik tendensiyalarini aks ettirmoqda. Institutional o‘zgarishlar yo‘lovchilarga yuqori sifatli xizmatlar taklif qilayotgani barobarida, davlat tomonidan puxta rejalashtirish va tartibga solish talabini ham oshirmoqda.
Yaqin istiqbolda, transport sohasida davlat-xususiy sheriklik asosida faoliyat yurituvchi integratsiyalashgan va raqamlashtirilgan tizimlar orqali O‘zbekistonning poytaxti va yirik shaharlari ekologik toza, barqaror va qulay yo‘lovchi transport modeliga o‘tishi kutilmoqda.
Sevara Aytieva
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
“Biznes boshqaruvi” kafedrasi dotsenti, PhD
