QAYTA TIKLANADIGAN ENERGETIKA RESURSLARIDAN FOYDALANISH SARI: NAVOIY TAJRIBASI
Global energetika xavfsizligini ta’minlash, atrof-muhitga zarar yetkazmasdan iqtisodiy barqarorlikka erishish bugungi kunda jahon hamjamiyati oldida turgan dolzarb vazifalardan biridir. Xususan, O‘zbekistonning iqlim va tabiiy-geografik sharoitlari qayta tiklanadigan energiya manbalaridan, ayniqsa quyosh va shamol energiyasidan keng foydalanish imkonini beradi. Aynan mana shu yo‘nalishda Navoiy viloyatida so‘nggi yillarda olib borilayotgan izchil islohotlar va yirik energetika loyihalari ushbu hududni qayta tiklanadigan energetika resurslaridan foydalanish bo‘yicha mamlakat miqyosida yetakchi o‘ringa olib chiqmoqda.
Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan “Yashil energetika” konsepsiyasiga muvofiq, Navoiy viloyatida quyosh va shamol elektr stansiyalarini barpo etish, energiya ishlab chiqarishning mahalliylashtirilgan, ekologik toza tizimini shakllantirish, elektr tarmoqlarini modernizatsiya qilish bo‘yicha tizimli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Xususan, 2024-yilning may oyida Prezidentimiz Navoiy viloyatiga tashrifi chog‘ida 1000 MVt quvvatga ega bo‘lgan quyosh elektr stansiyasi ishga tushirildi. Mazkur stansiya yiliga 2 milliard kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarish imkoniyatiga ega bo‘lib, bu 600 mingdan ortiq xonadonni elektr bilan ta’minlashga xizmat qiladi.
Energetika sohasi bilan birga, viloyatda ushbu loyihalar ijtimoiy-iqtisodiy o‘sishga ham kuchli turtki bermoqda. Jumladan, 2024-yil davomida qayta tiklanadigan energiya loyihalari doirasida 12 mingdan ziyod vaqtinchalik va 3 mingdan ortiq doimiy ish o‘rinlari yaratildi. Ayni paytda, viloyatda jami 7 ta yirik “yashil energetika” loyihalari amalga oshirilmoqda, ularning umumiy qiymati 1,8 milliard AQSH dollarini tashkil etadi. Bu loyihalarning 4 tasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investorlar tomonidan moliyalashtirilmoqda.
Shu bilan birga, qayta tiklanadigan energetika yo‘nalishida Navoiy viloyati bo‘yicha quyidagi muhim natijalarga erishildi:
2024-yilda qayta tiklanadigan manbalar orqali ishlab chiqarilgan elektr energiyasi hajmi 3,2 milliard kVt/soatga yetdi;
500 MVt quvvatli shamol elektr stansiyasining qurilishi boshlandi;
Energiya ishlab chiqarishning 27 foizi qayta tiklanadigan manbalar hissasiga to‘g‘ri kelmoqda.
Prezidentimiz tomonidan qayd etilganidek, energiya ta’minotining barqarorligini oshirishda zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish va mahalliy resurslardan oqilona foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu maqsadda, kelgusi yilda yana 2 ta yirik quyosh stansiyasi – Karmana va Tomdi tumanlarida ishga tushirilishi rejalashtirilgan bo‘lib, ularning umumiy quvvati 800 MVtni tashkil etadi. Bu esa viloyat energetika salohiyatini 2 baravarga oshirish imkonini beradi.
Bundan tashqari, Navoiy viloyatida qayta tiklanadigan energiya bilan bog‘liq ilmiy-amaliy ishlar ham yo‘lga qo‘yilgan. Navoiy davlat texnika universiteti huzurida “Yashil energiya innovatsiyalari markazi” tashkil etildi. Markazda zamonaviy energiya saqlash tizimlari, quyosh panellari samaradorligini oshirish bo‘yicha tadqiqotlar olib borilmoqda.
Ammo muhim ijobiy siljishlarga qaramay, qator muammolar ham mavjud:
Qayta tiklanadigan energiya uskunalarining ayrim qismlari to‘liq xorijdan import qilinmoqda;
Mahalliy ishlab chiqaruvchilarning yetarli raqobatbardoshligiga erishilmagan;
Elektr tarmoqlari infratuzilmasi ayrim tumanlarda eskirgan holda qolmoqda.
Shu bois, 2025-yilda viloyatda:
1 milliard dollarlik qo‘shimcha investitsiyalar jalb qilish;
700 MVt quvvatli energiya saqlash tizimlarini joriy etish;
10 mingdan ortiq yangi “yashil” ish o‘rinlarini yaratish;
Qayta tiklanadigan energiya ulushini umumiy ishlab chiqarish hajmining 35 foiziga yetkazish rejalashtirilgan. Bu esa nafaqat viloyat, balki butun respublika bo‘yicha energetik mustaqillik, ekologik barqarorlik va iqtisodiy yuksalishga xizmat qiladi. Navoiy tajribasi – O‘zbekistonda qayta tiklanadigan energiya siyosatini muvaffaqiyatli amalga oshirish yo‘lida namuna bo‘lib xizmat qilmoqda.
Adilova Marguba Tursunaliyevna
