“YASHIL” IQTISODIYOT: O‘ZBEKISTON UCHUN STRATEGIK TANLOV
10–12 iyun kunlari Toshkentda o‘tayotgan to‘rtinchi Xalqaro investitsiya forumi nafaqat mamlakat iqtisodiyoti uchun, balki butun mintaqa taraqqiyoti uchun katta voqea bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ushbu forumdagi nutqida “yashil” iqtisodiyot modeliga erishish belgilangan. Zamonaviy dunyoda “yashil” iqtisodiyot modeli nafaqat ekologik zarurat, balki iqtisodiy raqobatbardoshlikning kaliti hisoblanadi. O‘zbekiston uchun bu yo‘nalishni tanlash strategik qaror bo‘lib, u mamlakatning uzoq muddatli taraqqiyoti va xalqaro arenadagi o‘rnini belgilaydi.
O‘zbekistonning “yashil” energetika sohasidagi yutuqlari ta’sirchandir. Qisqa davr ichida bu soha 6 milliard dollar to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiya jalb qildi, bu esa mamlakatning bu yo‘nalishdagi jiddiyligini ko‘rsatadi. Elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmining 59 milliard kilovatt-soatdan 82 milliard kilovatt-soatga oshgani – bu nafaqat miqdoriy, balki sifat jihatidan ham katta o‘zgarishlardir.
Keyingi besh yil davomida elektr energiyasi ishlab chiqarishni 120 milliard kilovatt-soatga yetkazish va “yashil” energiya ulushini 54 foizga olib chiqish maqsadi ambitsiyali, biroq real rejadir. Bu raqamlar ortida katta strategik fikr yotadi: O‘zbekiston o‘z energetika tizimini asosan tiklanuvchi manbalar hisobiga qurishni mo‘ljallab olgan.
Mamlakatimizning geografik o‘rni va tabiiy sharoitlari “yashil” energetika uchun noyob imkoniyatlar yaratadi. Quyosh energiyasi potentsiali jihatidan O‘zbekiston dunyoning eng boy mamlakatlari qatoriga kiradi. Yiliga 320 kundan ortiq quyoshli kunlar, yuqori quyosh radiatsiyasi darajasi – bu barchasi quyosh energetikasini rivojlantirish uchun mukammal sharoitlardir. Shamol energiyasi salohiyati ham katta bo‘lib, ayniqsa respublikaning g‘arbiy hududlarida shamol elektr stansiyalarini qurish uchun qulay sharoitlar mavjud.
“Yashil” energetikaga 4 milliard dollar qo‘shimcha investitsiya kiritib, elektr tarmoqlarini yangilash ishlari ham strategik ahamiyatga ega. Zamonaviy “aqlli” elektr tarmoqlari yaratilmasdan “yashil” energetikaning to‘liq samaradorligiga erishib bo‘lmaydi. Samarqandda elektr tarmoqlarini xususiy sheriklikka berish tajribasi muvaffaqiyatli bo‘lsa, kelgusi yildan yana sakkizta hududda ushbu tajribani takrorlash rejalashtirilgan. Bu yondashuv nafaqat investitsiyalarni jalb qilish, balki tarmoq boshqaruvining samaradorligini oshirishga ham xizmat qiladi.
Ilk bor ishga tushirilgan “yashil” sertifikat va uglerod birliklari savdosi O‘zbekistonni global ekologik bozorlarga integratsiyalashuvining boshlanishini belgilaydi. Bu jarayon nafaqat qo‘shimcha moliyaviy resurslar olish imkonini beradi, balki xalqaro standartlarga mos ravishda ishlashga ham undaydi. “Yashil O‘zbekiston” iqlim investitsiyalari platformasining yaratilishi esa mamlakatni iqlim moliyasidagi yetakchi o‘yinchiga aylantirish strategiyasining bir qismidir.
Global uglerod bozorlariga qo‘shilish O‘zbekiston uchun katta imkoniyatlar ochadi. Mamlakatda amalga oshirilayotgan “yashil” loyihalar natijasida ishlab chiqarilgan uglerod kreditlarini xalqaro bozorlarda sotish orqali qo‘shimcha daromad olish mumkin. Bu esa “yashil” loyihalarning moliyaviy jozibadorligini oshiradi va yangi investorlarni jalb qilishga yordam beradi.
“Yashil” iqtisodiyot modeli O‘zbekiston uchun nafaqat ekologik, balki iqtisodiy jihatdan ham strategik tanlovdir. Energo-resurs samaradorligini oshirish orqali ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish, eksport salohiyatini kuchaytirish va yangi ish o‘rinlarini yaratish mumkin. Ayniqsa, “yashil” texnologiyalar sohasida yuqori malakali mutaxassislar uchun ish o‘rinlari yaratilishi yoshlarga bandlik muammosini hal etishga ham yordam beradi.
Energetika tizimining diversifikatsiyasi energiya xavfsizligini ta’minlashning muhim omilidir. Turli manbalardan elektr energiyasi ishlab chiqarish orqali mamlakat energiya importiga bo‘lgan ehtiyojini kamaytirishi va energetik mustaqillikni ta’minlashi mumkin. Bu esa makroiqtisodiy barqarorlikning muhim shartidir.
Xalqaro hamkorlik nuqtai nazaridan “yashil” iqtisodiyot O‘zbekistonni global ekologik tashabbuslar ishtirokchisiga aylantiradi. Parij iqlim kelishuvining talablarini bajarish, global haroratning oshishini cheklash borasidagi xalqaro sa’y-harakatlarga hissa qo‘shish mamlakatning xalqaro nufuzini oshirishga xizmat qiladi.
Innovatsion texnologiyalar rivojlanishi “yashil” energetika sohasining tabiiy natijasidir. Quyosh panellari, shamol generatorlari, energiya saqlash tizimlari kabi texnologiyalar sohasida ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish va mahalliy ishlab chiqarish salohiyatini yaratish mamlakatni texnologik jihatdan mustaqil qilishga yordam beradi.
Bundan tashqari, “yashil” iqtisodiyot modeli qishloq xo‘jaligi va sanoat sohalarida ham katta o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Energiya samarali texnologiyalarni qo‘llash, resurslardan oqilona foydalanish, chiqindilarni qayta ishlash kabi jarayonlar iqtisodiyotning boshqa sohalarida ham “yashil” tamoyillarni joriy etishga olib keladi.
O‘zbekistonning “yashil” iqtisodiyot yo‘lidagi qadamlari nafaqat ekologik va iqtisodiy, balki ijtimoiy jihatdan ham katta ahamiyatga ega. Toza havo, suv resurslarini saqlash, tuproq sifatini yaxshilash kabi omillar aholi salomatligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi va hayot sifatini oshirishga xizmat qiladi.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonning “yashil” iqtisodiyot modelini tanlashi ko‘rangi strategik qaror bo‘lib, u mamlakatni XXI asr iqtisodiyotining talablariga mos ravishda rivojlantirishga yo‘naltirilgan. 2030-yilga qadar “yashil” energiya ulushini 54 foizga yetkazish maqsadi nafaqat ekologik, balki iqtisodiy barqarorlikning ham kafolatidir. Bu yo‘ldagi muvaffaqiyat O‘zbekistonni mintaqada “yashil” texnologiyalar hubiga aylantirishi va global iqlim o‘zgarishlariga qarshi kurashda yetakchi o‘rin egallashiga olib kelishi mumkin.
M.I. Akbarova
Mehnat iqtisodiyoti kafedrasi assistenti, TDIU
