HUDUDIY IQTISODIY TENGSIZLIKLARNI KAMAYTIRISHDA INFRATUZILMA LOYIHALARINING SAMARADORLIGI
Bozor iqtisodiyotiga asoslangan taraqqiyot modelida hududlar o‘rtasidagi muvozanatli rivojlanish darajasi mamlakat ichki barqarorligini, ijtimoiy adolatni va milliy raqobatbardoshlikni belgilovchi asosiy omillardan biri sifatida e’tirof etiladi. Global miqyosda kuzatilayotgan iqtisodiy faollikning markazlashuvi tendensiyasi, yirik shaharlarda aholi zichligining ortishi, ishlab chiqarish vositalarining va xizmatlarning asosan markaziy hududlarda jamlanishi iqtisodiy tengsizlikni yanada kuchaytiradi. Bunday sharoitda infratuzilma loyihalari — transport, energetika, aloqa va ijtimoiy xizmat ko‘rsatish tarmoqlari orqali resurslar va imkoniyatlarni qayta taqsimlashga xizmat qiluvchi muhim vosita sifatida maydonga chiqadi.
O‘zbekiston misolida olib qaralganda, iqtisodiy tengsizlikning asosiy ko‘rinishlari — sanoat salohiyati, bandlik darajasi, ishchi kuchi samaradorligi, ijtimoiy xizmatlar sifati, aholining daromadlari va zamonaviy texnologiyalarga kirish imkoniyatlaridagi tafovutlarda namoyon bo‘lmoqda. Ayni jihatlar ayniqsa poytaxt va yirik sanoat markazlari bilan uzoq va chekka hududlar o‘rtasida keskin farq qiladi. Shuning uchun ham 2017-yildan boshlab amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar doirasida hududiy investitsiya siyosatini takomillashtirish, infratuzilmaviy tenglikni ta’minlash va iqtisodiy markazlarni kengaytirish ustuvor strategik yo‘nalish sifatida belgilandi. Infratuzilma loyihalari hududiy rivojlanishga bevosita va bilvosita ta’sir ko‘rsatadi. Bevosita ta’sirlar doirasida yo‘l, temiryo‘l, elektr tarmoqlari, internet infratuzilmasi va kommunal xizmatlarning kengayishi natijasida ishlab chiqaruvchilar uchun xarajatlar kamayadi, logistika qulaylashadi, aholi harakatchanligi ortadi va ichki bozorlar integratsiyalashuvi kuchayadi. Bilvosita ta’sirlar esa ijtimoiy xizmatlar sifati yaxshilanishi, tadbirkorlik muhiti rivojlanishi, mehnat bozori faollashuvi va sarmoya jalb qilish imkoniyatlarining kengayishi orqali namoyon bo‘ladi.
O‘zbekiston hukumati tomonidan amalga oshirilgan yirik infratuzilmaviy tashabbuslar — “Obod qishloq”, “Obod mahalla”, “Har bir oilaga tadbirkorlik”, “Temir daftar”, “Avtomobil yo‘llarini rekonstruksiya qilish dasturi” va boshqa kompleks loyihalar bevosita hududlarda yashovchi aholining iqtisodiy faolligini oshirishga xizmat qilmoqda. Masalan, elektr energiyasi, ichimlik suvi va internet tarmoqlari bilan ta’minlash darajasining oshishi kichik biznes va xizmat ko‘rsatish sohasida minglab yangi ish o‘rinlarining yaratilishiga zamin yaratdi. Shuningdek, transport infratuzilmasining rivojlanishi — ichki va xalqaro avtomobil yo‘llari, temiryo‘l liniyalari, logistika markazlarining tashkil etilishi, tashqi bozorlarga chiqish imkoniyatlarini kengaytirgan holda, chekka hududlardagi ishlab chiqaruvchilarni umumiy iqtisodiy tizimga integratsiyalashuviga xizmat qilmoqda. “Toshkent – Andijon” avtomobil yo‘lining rekonstruksiyasi, “Transafg‘on temiryo‘li” loyihasi, Farg‘ona vodiysidagi aeroportlar modernizatsiyasi kabi yirik infratuzilmaviy loyihalar nafaqat iqtisodiy, balki geostrategik ahamiyatga ham ega. Infratuzilma loyihalarining samaradorligini oshirishda ularning hududiy ehtiyoj va resurs salohiyatiga asoslangan holda rejalashtirilishi muhim. Bu borada “har bir hudud – o‘z drayveri bilan” tamoyili, ya’ni hududlarning ichki iqtisodiy ixtisoslashuviga mos investitsiyaviy yo‘nalishlarni tanlash, ishlab chiqarish guruhlari, logistika uzellari va servis xizmatlarining birgalikda rivojlanishini ta’minlash natija beradi. Shuningdek, mahalliy budjetlar darajasida investitsiya vakolatlarini kengaytirish, infratuzilma xarajatlarining moliyalashtirish manbalarini diversifikatsiya qilish, xususiy sektor ishtirokini rag‘batlantirish orqali infratuzilmaviy tenglikni ta’minlashga erishish mumkin. Bundan tashqari, raqamli infratuzilma va texnologik integratsiya bugungi sharoitda hududlar o‘rtasidagi tafovutni qisqartirishda yangi bosqichni boshlab bermoqda. Elektron xizmatlarning kengayishi, masofaviy ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimlari, “raqamli hukumat” modellarining joriy etilishi chekka hududlarda yashovchi aholiga zamonaviy xizmatlarga teng huquqli kirish imkoniyatini yaratmoqda.
Xulosa qilib aytganda, infratuzilma loyihalari — bu nafaqat texnik-modernizatsion, balki ijtimoiy-iqtisodiy tenglikni ta’minlovchi kuchli mexanizmdir. Ular orqali resurslar va imkoniyatlar hududiy jihatdan qayta taqsimlanadi, iqtisodiy markazlashtirishning salbiy oqibatlari yumshatiladi, aholi hayot sifati yaxshilanadi va mamlakat bo‘ylab kompleks o‘sish uchun barqaror makon yaratiladi. O‘zbekiston tajribasi shuni ko‘rsatadiki, infratuzilmaga yo‘naltirilgan investitsiyalar faqat iqtisodiy samaradorlikni emas, balki ijtimoiy barqarorlik, bandlik va hududiy adolat mezonlarini ham mustahkamlashda hal qiluvchi omilga aylanishi mumkin.
Berdibekov Adhamjon Ilhomjon oʻgʻli
