O‘zbekiston avtomobil sanoatini rivojlantirishdagi muvaffaqiyatlar va ilg‘or tajribalarni solishtirma tahlil qilish
So‘nggi yillarda O‘zbekiston avtomobil sanoati sezilarli o‘zgarishlarni boshdan kechirdi. Innovatsion o‘zgarishlar strategik islohotlar, ishlab chiqarish hajmining ortishi va global bozorga integratsiyalashishga qaratilgan harakatlar bilan ajralib turadi. Samarali marketing – sohaning modernizatsiyasi, xorijiy investitsiyalarni jalb etish va raqobatbardoshlikni oshirish bo‘yicha olib borilgan izchil islohotlar natijasidir.
Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston avtomobil sanoatini qayta tiklashga qaratilgan qator islohotlarni amalga oshirdi. Ular orasida valyuta tartibga solinishining liberallashuvi, O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 10-mayda qabul qilingan “Davlat-xususiy sheriklik to‘g‘risida”gi O‘RQ-537-son Qonuni joriy etilishi hamda import bojlari kamaytirilishini ta’kidlash mumkin. Ushbu choralar investitsiyalar uchun qulay muhit yaratdi va xalqaro ishtirokchilarni bozorga kirishga undadi. Xususan, Xitoyning BYD kompaniyasi bilan hamkorlik natijasida Jizzax viloyatida elektromobil zavodi barpo etilib, barqaror avtomobil yechimlariga o‘tish yo‘lida muhim qadam bo‘ldi. Shu bilan birga, hukumat monopoliyaga qarshi kurashni kuchaytirgani bois bozor raqobatbardoshlik jihatidan ochildi. Buni avtomobil turlari diversifikatsiyasi va yangi brendlarning paydo bo‘lishi orqali ko‘rish mumkin – bu esa iste’molchilar tanlovini kengaytirib, bozor o‘sishiga turtki berdi.
Jumladan, 2024-yilda mamlakatda 278 100 dona yengil avtomobil ishlab chiqarildi, bu 2023-yilga nisbatan 3,9 % o‘sishni anglatadi. Bu tendensiya ishlab chiqarish quvvatlarining kengayishi va ilg‘or texnologiyalarning joriy etilishi bilan qo‘llab-quvvatlanmoqda. Eksport faoliyati ham faollashdi – avtomobil sanoati $455 million eksport daromadi keltirdi. O‘zbekistonning strategik geografik joylashuvi va savdo aloqalarining yaxshilanishi qo‘shni bozorlar bilan aloqalarni kuchaytirib, eksport salohiyatini yanada oshirdi.
Dunyo miqyosida elektromobillarga o‘tish tendensiyasi O‘zbekiston avtomobil siyosatiga ham ta’sir ko‘rsatmoqda. BYD bilan hamkorlik nafaqat elektromobil ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ydi, balki innovatsiya va ekologik barqarorlikka sodiqlikni ham namoyon etdi. Jizzax zavodida Chazor va Song Plus Champion kabi modellarning ishlab chiqarilishi mamlakat ichki bozorida elektromobillarni joriy etish yo‘lida muhim bosqich hisoblanadi. Bu harakatni davom ettirish uchun ilmiy-tadqiqot va tajriba ishlanmalariga (R&D) sarmoya kiritish muhim. Hozirda O‘zbekiston avtomobil sanoatida R&D xarajatlari daromadning 2 % ini tashkil qiladi, bu esa global o‘rtacha ko‘rsatkich – 5 % dan past. Innovatsiyani rivojlantirish va raqobatbardoshlikni saqlab qolish uchun ushbu ko‘rsatkichni oshirish zarur.
O‘zbekiston avtomobil sanoatining strategik benchmarking tahlili ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga ehtiyoj borligini ko‘rsatadi. Ishlab chiqarish xarajatlari global o‘rtacha ko‘rsatkichdan taxminan 25 % yuqori, inventar aylanish ko‘rsatkichlari esa xalqaro standartlardan orqada qolmoqda. Ushbu samarasizliklarni jarayonlarni optimallashtirish va yetkazib berish zanjirini takomillashtirish orqali bartaraf etish muhim, bu esa rentabellik va bozor ulushini oshirish imkonini beradi.
Muxtasar qilib aytganda, uzluksiz takomillashuv madaniyatini shakllantirish va global sanoat yetakchilarining ilg‘or tajribasini joriy etish samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi. Bu jarayonga xodimlarni o‘qitishga sarmoya kiritish, “lean manufacturing” tamoyillarini qo‘llash va raqamli texnologiyalarni joriy etish kiradi. O‘zbekiston avtomobil sanoatining istiqboli ijobiy ko‘rinmoqda 2030-yilga borib yillik ishlab chiqarishni 1 million donaga yetkazish rejalashtirilgan. Ushbu maqsadga erishish uchun doimiy investitsiyalar, davlat siyosatining qo‘llab-quvvatlashi va innovatsiyalarga e’tibor zarur. Sanoat taraqqiyoti davom etar ekan, uning muvaffaqiyati global tendensiyalarga moslashuvchanlik, iste’molchilar talabini qondirish va mintaqaviy hamda xalqaro bozorlarda raqobatbardoshlikni saqlab qolish qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi.
Abdurashidova Nigora Alisherovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti,
Marketing kafedrasi katta o‘qituvchisi, PhD
