O‘ZBEKISTONNING YASHIL IQTISODIYOTI: BARQAROR RIVOJLANISHGA STRATEGIK O‘TISH
So‘nggi yillarda O‘zbekiston yashil iqtisodiyot sari tub burilish yo‘liga chiqib, atrof-muhit barqarorligini milliy rivojlanish kun tartibiga integratsiya qilmoqda. Ushbu strategik o‘zgarish iqtisodiy o‘sishni ekologik muhofaza bilan uyg‘unlashtirishni maqsad qilib, mamlakatni barqaror amaliyotlar borasida mintaqaviy yetakchiga aylantirishni ko‘zlamoqda.
O‘zbekistonning yashil iqtisodiyotga o‘tish asoslari 2019–2030-yillar uchun mo‘ljallangan “O‘zbekiston Respublikasining Yashil Iqtisodiyotga O‘tish Strategiyasi”ning qabul qilinishi bilan qo‘yilgan. Ushbu keng qamrovli siyosat energiya samaradorligini oshirish, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini ilgari surish va issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish kabi maqsadlarni belgilaydi. 2022-yil dekabr oyida hukumat yashil o‘sish bo‘yicha strategik asosiy hujjatni tasdiqlab, barqaror rivojlanishga sodiqligini yana bir bor tasdiqladi.
2025-yilda Prezident Shavkat Mirziyoyev “Atrof-muhitni muhofaza qilish va yashil iqtisodiyot yili” deb e’lon qildi. Bu yil davomida biologik xilma-xillikni saqlash va ekotizimlarni tiklash bo‘yicha tashabbuslar ilgari surildi. Ushbu sa’y-harakatlar xalqaro hamkorlik bilan qo‘llab-quvvatlanib, milliy siyosatni global ekologik standartlarga muvofiqlashtirishga qaratilgan.
O‘zbekiston o‘zining mo‘l quyosh va shamol resurslaridan unumli foydalanib, energiya manbalarini diversifikatsiya qilmoqda. 2024-yil oxiriga kelib, quyosh va shamol elektr stansiyalari 4,5 milliard kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqardi, natijada 1,36 milliard kub metr tabiiy gaz tejab qolindi va 1,89 million tonna zararli chiqindilarning atmosferaga chiqishi oldi olindi.
Muhim bir qadam sifatida hukumat chiqindilarni energiyaga aylantirish loyihalariga 1,3 milliard AQSh dollari hajmidagi sarmoya kiritilishini e’lon qildi. 2027-yilga kelib, bu tashabbus yiliga 4,7 million tonna qattiq chiqindini qayta ishlab, 2,1 milliard kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarishni maqsad qilgan. Bu loyiha nafaqat chiqindilarni boshqarish muammolarini hal etadi, balki energiya ishlab chiqarishga ham hissa qo‘shadi.
Yashil marketing (ecomarketing) O‘zbekistonda barqaror iste’mol va ishlab chiqarish tamoyillarini ilgari surishda muhim vositaga aylandi. Hukumat mahsulot va xizmatlarning ekologik ta’siri haqida iste’molchilarga ma’lumot beruvchi ekobelgilash tizimini joriy etdi, bu esa ekologik toza tanlovlarni rag‘batlantiradi.
Mahalliy darajadagi tashabbuslar, jumladan, “yashil oilalar” harakati atrof-muhitga g‘amxo‘rlikni sog‘lom turmush tarzi bilan bog‘lab, har kuni jismoniy mashq qilish va ekologik toza transportdan foydalanish kabi faoliyatlarni targ‘ib qilmoqda. Bu dasturlar fuqarolar o‘rtasida barqarorlik madaniyatini shakllantirishga xizmat qiladi.
O‘zbekistonning yashil iqtisodiyotga o‘tish jarayoni xalqaro hamkorlik bilan mustahkamlanmoqda. Osiyo infratuzilma investitsiyalari banki (AIIB) va Osiyo taraqqiyot banki (OTB) mamlakatning Milliy Belgilangan Hissasi (NDC) va “Yangi O‘zbekiston – 2030” rivojlanish strategiyasi bilan uyg‘un dasturlarni qo‘llab-quvvatlamoqda. Ushbu hamkorliklar barqaror, inklyuziv va past uglerodli iqtisodiy o‘sishga erishishga qaratilgan.
Kelajakka nazar solsak, O‘zbekistonning ekologik barqarorlikka sodiqligi uzoq muddatli ijobiy natijalar – aholi salomatligining yaxshilanishi, energiya xavfsizligi va iqtisodiy barqarorlik kabi yutuqlarga olib kelishi kutilmoqda. Rivojlanish paradigmalariga yashil prinsiplarni integratsiya qilgan holda, mamlakat Markaziy Osiyo mintaqasida barqaror o‘sish uchun o‘rnak bo‘lish yo‘lida bormoqda.
Ostanaqulova Gulsarakhan Muhammadyaqub qizi
Iqtisod fanlari doktori, “Marketing” kafedrasi professori,
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
