OʻZBEKISTON CHAKANA SAVDOSIDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH MASALALARI
Oʻzbekiston chakana savdo sohasida soʻnggi yillarda sezilarli oʻzgarishlar kuzatilmoqda. Mamlakatda raqamli texnologiyalar va innovatsion yechimlar tatbiq etilishi orqali iste'molchilarga xizmat koʻrsatish sifati oshirilmoqda, bozorda raqobat kuchaymoqda va biznes jarayonlari optimallashtirilmoqda.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan qabul qilingan 2022–2026-yillarga moʻljallangan “Yangi Oʻzbekiston” taraqqiyot strategiyasida chakana savdo sektorida raqamlilashtirish va innovatsiyalar muhim ustuvor yoʻnalish sifatida belgilangan. Bu yoʻnalishda “Elektron tijoratni rivojlantirish dasturi”, “Yirik chakana savdo operatorlari faoliyatini raqamli formatga oʻtkazish loyihalari” kabi tashabbuslar ishlab chiqilmoqda va amalga oshirilmoqda.
Hozirgi kunda respublikadagi yirik chakana savdo tarmoqlari QR-kodli toʻlovlar, onlayn zakazlar, mobil ilovalar orqali buyurtmalarni qabul qilish va dron orqali yetkazib berish xizmatlarini sinab koʻrishmoqda. Masalan, Toshkentda yirik gipermarketlar va supermarketlar QR-kodli toʻlov tizimlarini faol joriy etish orqali naqd pulsiz hisob-kitoblarning ulushini oshirishga erishgan. Bu nafaqat mijozlar uchun qulaylik yaratadi, balki ortiqcha qoʻllanmalikni kamaytiradi, hisobotlarni avtomatlashtiradi va korrupsiya xavfini pasaytiradi.
Shu bilan birga, raqamli texnologiyalarni joriy etishda bir qator muammolar ham mavjud. Chakana savdo subyektlarining koʻpchiligi hali toʻliq avtomatlashtirilgan hisob-kitob tizimlariga oʻtmagan, koʻpgina kichik va oʻrta korxonalarda internet infratuzilmasi yetarli darajada emas. Shuningdek, soha xodimlarini raqamli kompetensiyalar boʻyicha oʻqitish masalasi ham dolzarbdir.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (ITIM) ma'lumotlariga koʻra, Oʻzbekistonda elektron tijorat bozori hajmi 2024-yilda 2,1 trln soʻmdan oshib ketishi kutilmoqda. Bu raqamlar mamlakatda innovatsion yechimlarga talab oshib borayotganini koʻrsatadi. Shu bois, mutasaddi vazirliklar va idoralar chakana savdoda raqamli transformatsiyani jadallashtirish uchun normativ-huquqiy bazani takomillashtirish, kichik biznes uchun moliyaviy koʻmak choralarini koʻrish va xalqaro tajribani oʻrganish yoʻnalishlarida ish olib bormoqda.
E’tiborga molik jihat shundaki, yirik xalqaro texnologiya kompaniyalari ham Oʻzbekiston bozoriga qiziqish bildirmoqda. 2023-yilda Alibaba Group oʻzining elektron tijorat platformalari orqali mahalliy tadbirkorlarni xalqaro bozorlarga olib chiqish boʻyicha kelishuvlar imzoladi. Shuningdek, Uzum Market, Apelsin, ZoodMall kabi mahalliy onlayn platforma va marketpleyslar orqali chakana savdo subyektlari mahsulotlarini kengroq auditoriyaga taklif qila olishmoqda.
Mutaxassislar ta'kidlashicha, raqamli texnologiyalarni faol qoʻllash chakana savdo sektorida uchta asosiy yoʻnalishda katta salohiyatga ega:
-
mijozlar uchun xizmatlar sifatini yaxshilash (masalan, shaxsiylashtirilgan takliflar, tezkor yetkazib berish, moslashuvchan toʻlov yechimlari);
-
ishlab chiqarish va yetkazib berish zanjirlarini optimallashtirish (masalan, real-time monitoring, ombor hisobini avtomatlashtirish);
-
biznes qarorlar qabul qilishda ma'lumotlar tahlilidan foydalanish (masalan, foydalanuvchi ma'lumotlarini tahlil qilish orqali marketing kampaniyalarini samarali yoʻnaltirish).
Xulosa qilib aytganda, Oʻzbekistonda chakana savdo sohasida innovatsion texnologiyalardan foydalanish yoʻnalishida jadal harakatlar olib borilmoqda. Lekin yanada keng qamrovli natijalarga erishish uchun infratuzilmani rivojlantirish, kadrlar salohiyatini oshirish va innovatsion yechimlardan samarali foydalanish boʻyicha tizimli choralar zarur boʻladi. Kelgusida bu yoʻnalishdagi islohotlar mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
Safarov Baxtiyor Djurakulovich
PhD, Marketing kafedrasi professori
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
