MARKETING TRANSFORMATSIYASI: O‘ZBEKISTONDAGI BANK VA ONLAYN BOZORLARDA TENDENSIYALAR
O‘zbekiston bugungi kunda moliyaviy xizmatlar va elektron tijorat sohalarida jadal raqamli transformatsiyani boshdan kechirmoqda. Bank xizmatlari hamda onlayn bozorlar marketingi shu o‘zgaruvchan muhitda innovatsiyalar, raqamli tartibga solish va strategik yondashuvlar uchun kesishuvchi markaziy yo‘nalishga aylanmoqda. Ushbu jarayonlar iste’molchilarning qulaylikka bo‘lgan talabining ortishi, mobil texnologiyalar va internet tarmog‘ining keng tarqalishi, shuningdek, hukumatning raqamli infratuzilmani modernizatsiya qilish borasidagi qat’iy siyosati bilan uyg‘unlashgan holda kechmoqda.
Ilgari O‘zbekiston bank tizimi asosan an’anaviy, yuzma-yuz xizmat ko‘rsatish shakllariga tayanib kelgan bo‘lsa, so‘nggi islohotlar bank sektorini raqamli kommunikatsiya kanallarini joriy etishga majbur qilmoqda. Ayniqsa, Ipoteka Bank, Asaka Bank va Kapitalbank kabi yirik moliyaviy institutlar raqamli marketingga sarmoya kiritib, foydalanuvchi tajribasi, shaxsiylashtirilgan xizmatlar va mijozga yo‘naltirilgan yondashuvlar orqali raqobatbardosh bo‘lishga intilmoqda. Mobil ilovalar, veb-platformalar va ijtimoiy tarmoqlar bu jarayonning eng muhim vositalariga aylangan.
Marketing konsepsiyasi endilikda nafaqat ishonchlilik, balki qulaylik, innovatsion yondashuv va raqamli madaniyatni targ‘ib qilishga ham qaratilmoqda. Bu ayniqsa yoshlar segmenti uchun muhim bo‘lib, mamlakat aholisining yarmidan ortig‘ini tashkil etadi.
So‘nggi yillarda mobil va raqamli bank xizmatlari sezilarli o‘sishni namoyon qilmoqda. Turli tahlillarga ko‘ra, 2022–2024-yillar davomida mobil bank xizmatlaridan foydalanish darajasi keskin oshgan. Bu esa ilovalarning texnik imkoniyatlari, masofaviy hisob ochish, QR-kod asosidagi to‘lovlar, tezkor kredit arizalari kabi xizmatlarning kengaygani bilan bog‘liq. Shu bilan birga, banklar sun’iy intellekt va katta hajmdagi ma’lumotlar tahlilidan foydalanib, moslashtirilgan mahsulotlar va xizmatlarni taklif etishga intilmoqda. Kontent marketingi esa brend xotirasini mustahkamlash va mijozlar bilan barqaror aloqani rivojlantirishda asosiy vositaga aylangan.
Raqamli moliyaviy infratuzilmani chuqurlashtirishga doir navbatdagi muhim qadamlardan biri – ochiq bank tizimining joriy qilinishidir. Hukumat tomonidan xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikda yo‘lga qo‘yilgan bu tashabbus turli banklar va fintech kompaniyalari o‘rtasida xavfsiz va rozilik asosidagi ma’lumot almashinuvi imkonini yaratmoqda. Bunday tizimlar marketing strategiyalarini ham tubdan o‘zgartirib, axborot xavfsizligi, foydalanuvchi huquqlari va ishonch muhitini mustahkamlashga yo‘naltirilgan kommunikatsiyalarni talab qilmoqda.
Bank sektoridagi bu o‘zgarishlarga parallel ravishda, O‘zbekistonda elektron tijorat bozori ham sur’at bilan rivojlanmoqda. 2018–2022-yillar davomida elektron savdo hajmi besh baravar o‘sib, 311 million AQSh dollariga yetgan. Bu o‘sish nafaqat texnologik infratuzilmaning takomillashuvi, balki iste’molchilar xatti-harakatidagi o‘zgarishlar bilan ham bog‘liq. Ayniqsa Uzum Market singari mahalliy platformalar agressiv marketing strategiyasi, sodiqlik dasturlari, blogerlar bilan hamkorlik va chegirmali takliflar orqali keng auditoriyani jalb etmoqda.
Ushbu tendensiyalar orasida iste’molchilarda raqamli xizmatlarga nisbatan ishonch muhitini shakllantirish masalasi dolzarbligicha qolmoqda. Xususan, kichik shaharlarda va qishloq hududlarida onlayn xaridlarga ehtiyotkorlik bilan yondashuv kuzatilmoqda. Shu sababli marketing strategiyalari nafaqat reklama, balki ishonchli xizmat ko‘rsatish, mahsulot sifati va qaytarish siyosatlarining shaffofligi, shuningdek, mahalliy madaniy qadriyatlarga moslashtirilgan kommunikatsiyalar orqali ham ishonchni mustahkamlashga qaratilgan.
Mahalliy to‘lov tizimlari – UzCard, HUMO va UzumPay – orqali amalga oshirilayotgan tezkor va xavfsiz to‘lovlar onlayn bozor marketingida alohida rol o‘ynamoqda. Bank va chakana savdo platformalarining cashback, bo‘lib to‘lash, mavsumiy chegirmalar kabi qo‘shma aksiyalari ham raqamli tranzaksiyalarni rag‘batlantirishda muhim vosita hisoblanadi.
O‘zbekiston hukumatining bu boradagi faol ishtiroki marketing muhiti uchun mustahkam asos yaratmoqda. “Raqamli O‘zbekiston – 2030” va “Elektron tijoratni rivojlantirish strategiyasi – 2023–2027” kabi milliy dasturlar elektron savdoning institutsional rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash, iste’molchilar huquqlarini himoya qilish va logistika tizimini takomillashtirishni maqsad qilgan.
Shu bilan birga, raqamli marketingning jadal kengayishi ayrim muammolarni ham yuzaga keltirmoqda. Jumladan, ortiqcha tijoratlashtirish, ya’ni homiylik kontentining haddan tashqari ko‘pligi, foydalanuvchi ishonchini susaytirishi mumkin. Tadqiqotlar pullik reklama ustunligi organik kontentga nisbatan ishonchni pasaytirishi, natijada esa mijozlar sadoqati zaiflashishiga olib kelishi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Shu bois, tartibga soluvchi organlar tomonidan chalg‘ituvchi reklama, noto‘g‘ri ma’lumotlar beruvchi aksiyalar bo‘yicha monitoring kuchaytirilmoqda.
O‘zbekiston moliyaviy sektori va elektron savdo bozori raqamli transformatsiyaning muhim bosqichiga kirib bormoqda. Marketing bu jarayonda nafaqat vosita, balki raqamli iqtisodiyotning rivojiga turtki beruvchi strategik kuchga aylangan. Moliyaviy muassasalar endilikda xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish va foydalanuvchi ehtiyojlariga mos yechimlarni taklif etishda ilg‘or texnologiyalarga tayanyapti. Onlayn bozorlar esa faqat savdo platformasi emas, balki ma’lumotlarga asoslangan, foydalanuvchi xatti-harakatlarini o‘rganuvchi ekotizimga aylanmoqda.
Kelgusida bu sohaga doir muvaffaqiyatning kaliti — marketing strategiyalarining shaxsiylashtirish, ishonchlilik, shaffoflik va foydalanuvchi bilimini oshirishga qaratilgan innovatsion yondashuvlarga moslashuvchanligida bo‘ladi.
Yuldashev Jamshid Abrarovich,
i.f.n. (PhD), dotsent
Toshkent iqtisodiyot universiteti
“Marketing” kafedrasi
